Pana Hawaiʻi
"Ua hala nā kūpuna, a he ʻike kōliʻuliʻu wale nō ko kēia lā,
i nā mea i ke au i hope lilo, i ō kikilo."
The ancestors have passed on; todayʻs people see but dimly times long gone and far behind.
Ma ka hana laulima pū ʻana aku me Kumu Kamalani Johnson, eia ke hoʻolaha ʻia nei ʻo “Pana Hawaiʻi,” he huakaʻi a puni ʻo Hawaiʻi Mokupuni ma o ka moʻolelo o Kamiki. ʻOiai he mea koʻikoʻi ka ʻike i ka ʻāina nona mai ke kanaka a me ke kamaʻāina i ka manaʻo o nā inoa ʻāina, koho ʻia he mau māhele moʻolelo o Kamiki mai nā moku nui ʻelima o Hawaiʻi. Ma Hilo e hoʻomaka ai kēia huakaʻi.
Kā Kihe ʻŌlelo Aʻoaʻo:
“ʻĀnō, ua hiki maila kākou i ka hopena o kā kākou moʻolelo hōʻoni puʻuwai a ua loaʻa nō hoʻi iā kākou he mau mea e hoʻomanaʻo ai no [nā] mea pili i nā loina a me nā ʻoihana a nā kūpuna o kākou o ke au kahiko o ko kākou lāhui ʻōiwi aloha a aia he mau haʻawina aʻo maikaʻi loa e aʻo mai ana i ka hanauna hou, ʻo ka hoʻolohe, ʻo [ka] mālama pono i nā kānāwai i hoʻolaʻa ʻia a i ʻālana ʻia no nā akua me ka ʻeʻehia me ka hoʻokō pono ʻia o nā kauoha a pau me ka uhaki ʻole ʻia o nā kauoha paʻa luli ʻole a ko lāua kupuna wahine i kauoha ai ma ke ʻano he kauoha kānāwai luli ʻole a mana hoʻi.” (Ka Hoku o Hawaii, 6 Kekemapa 1917).
ʻŌwehe Moʻolelo o Kamiki
I ka lā 8 o Ianuali, MH 1914–he ʻumi mahina ma hope o ko ka moʻolelo pau ʻana ma ka nūpepa ʻo Ka Momi o Hawaii; a he ʻelua wale nō pule ma hope o ko Desha hoʻolaha ʻana ma ka nūpepa ʻo Ka Hoku o Hawaii no ko ka moʻolelo hoʻopuka hou ʻia i hoʻomaka ai ke paʻi ʻia ʻana o ka moʻolelo. Ua holo ke paʻi ʻia ʻana o ka moʻolelo no ʻehā makahiki piha. Ma hope o ka ʻehā makahiki, ua pau ke paʻi ʻia ʻana o ka moʻolelo ma ka lā 6 o Kekemapa, MH 1917–he 189 ʻatikala hui pau loa ʻia.
Ua paʻi ʻia ʻo “Kaao Hooniua Puuwai no Ka-Miki” i ka MH 1914-1917 ma ko Hilo nūpepa ʻo Ka Hoku o Hawaii me ka hōʻike ʻole ʻia o ka mea kākau. Ma ka wā i paʻi ʻia ai ʻo “Kaao Hooniua Puuwai no Ka-Miki,” ʻo Rev. S. L. Desha Sr. ka luna hoʻoponopono o ia wā.
I ka MH 1910-1912 i paʻi mua ʻia ai ʻo “Kaao Hooniua Puuwai no Ka-Miki” ma ka nūpepa ʻo Ke Au Hou, ka nūpepa hoʻi i noho luna hoʻoponopono ai ʻo T. P. Spencer. Ua hoʻomaka ke paʻi ʻia ʻana o ka moʻolelo i ka lā 4 o Mei, MH 1910; a ua pau ke paʻi hope ʻana i ka lā 28 o Pepeluali, MH 1912–ʻaneʻane e piha he ʻelua makahiki ka lōʻihi o ka wā hoʻopuka.
Ma hope pono mai o ka pau ʻana o ka nūpepa ʻo Ke Au Hou, ua ʻimi hou ʻia ke paʻi ʻia ʻana o ka moʻolelo ma ka nūpepa ʻo Hawaii Holomua, ka nūpepa hoʻi i hoʻomau i nā mea i paʻi mua ʻia ma ka nūpepa ʻo Ke Au Hou–ʻo John Wise kai noho luna hoʻoponopono no kēia nūpepa. Ua hoʻomaka ke paʻi ʻia ʻana o ka moʻolelo ma ka lā 6 o Malaki, MH 1912–he mau pule ma hope o ka pau ʻana o ka nūpepa ʻo Ke Au Hou; a ua pau ke paʻi hope ʻana i ka lā 4 o Kekemapa, MH 1912–he ʻeiwa wale nō mahina pōkole ka lōʻihi o kona wā hoʻopuka.
Ma hope pono mai o ka pau ʻana o ka nūpepa ʻo Hawaii Holomua, ua ʻimi hou ʻia ke paʻi ʻia ʻana o ka moʻolelo ma ka nūpepa ʻo Ka Momi o Hawaii, ka nūpepa hoʻi i noho luna hoʻoponopono ʻia e Daniel K. Hoʻolapa. Ma ka nūpepa ʻo Ka Momi Hawaii, ua paʻi ʻia ka moʻolelo ma ka inoa ʻo “Moolelo Hialaai Nui ia o Ka-Miki.” Ua hoʻomaka kona paʻi ʻia ma ka lā 1 o Ianuali, MH 1913–he hoʻokahi wale nō mahina ma hope o ka pau ʻana o ko ka moʻolelo paʻi ʻia ʻana ma ka nūpepa ʻo Hawaii Holomua; a ua pau kona paʻi hope ʻia ʻana ma ka lā 16 o ʻApelila, MH 1913–he ʻehā wale nō mahina ka lōʻihi o kona wā hoʻopuka.
Ma hope o nā hoʻāʻo ʻekolu e paʻi i ka moʻolelo o Kamiki ma ka nūpepa ʻo Ke Au Hou, Hawaii Holomua, a me Ka Momi o Hawaii, ua hoʻolaha ʻo Rev. S. L. Desha Sr. ma ka nūpepa ʻo Ka Hoku o Hawaii i ka lā 25 o Kekemapa, MH 1913–he ʻeiwa mahina ma hope o ko ka moʻolelo pau ʻana ma ka nūpepa ʻo Ka Momi o Hawaii–no ke paʻi hou ʻia ʻana o ka moʻolelo ma ia nūpepa penei:
“Mamuli o ke noi ikaika ana mai o kekahi poe heluhelu o ka Hoku, e hoopukaia no kela Moolelo o Ka-miki mai kona mau helu mua mai, ai hoopuka mua ia no hoi ma kekahi mau nupepa i moe aku nei, a wahi a kahi o lakou, he mea maikai ole ka hoopuka ana aku mawaena konu o kela moolelo, a ma ia manao o ia poe, ua hele aku ka Lunahooponopono o ka Hoku e hui me ka mea kakau moolelo ma Kona a kuka no ia mea. A mamuli no hoi o ke kuka maikai ana, ua ae maikai mai oia e hoouna mai i na kope mua o ka hoomaka ana o kela moolelo, a nolaila, e hoopuka aku ana makou i ka moolelo nani o Ka-miki mai kona hoomaka ana, a e oluolu mai no hoi ka poe i heluhelu mua, e opu alii iho, a e noonoo pu ae hoi no ka poe i heluhelu mua ole i kela moolelo i kona wa i puka mua ai.
E hoopuka aku ana paha makou i kela moolelo mahope koke iho no o ka pau ana o ka moolelo o Unupaialoha e puka nei ma na kolamu o ka Hoku, oiai, mai ka peni mai no a ka mea kakau o Unupaialoha e puka aku ai ka moolelo nani o Ka-miki. Ke hoike pu aku nei no hoi makou, o ka poe e lawe ana i ka Hoku no ka makahiki 1914, a e hoomaka ana mai Ianuari aku, e haawi wale aku ana makou i na nupepa mai ka mahina aku o Okatoba a hoea i Dekemaba nei, 1913, aia nae keia haawi pela no ka poe e hookaa mua ana ma ke kuike”
- Ka Hoku o Hawaii, “Ko Kakou Moolelo Hou,” 25 Kekemapa, 1913