

Hilo
Ka Moʻolelo o Hanakahi,
ke Kaulana ʻĀina Kaulana o Hilo

ʻO ka mokupuni ʻo Hawaiʻi ka mokupuni. ʻO ka moku ʻo Hilo ka moku. ʻO Waiākeakumuhonua ke aliʻi ʻaimoku. ʻO Piʻihonuaakalani ke kaukaualiʻi. ʻO Hanakahi ke kaulana ʻāina kaulana.
Ma mua o ka wā o Kamehameha Paiʻea, ʻo Kaʻiwakīloumoku kekahi inoa kapakapa ona, ua noho kēia kaulana ʻāina kaulana ʻo Hanakahi kona inoa. He aliʻi nō ʻo Hanakahi. He aliʻi ʻoluʻolu, he aliʻi hoʻomanawanui, a he aliʻi hoʻopono nō hoʻi.
ʻOiai, aia ʻo ia ma lalo o ka noho aliʻi ʻana o Waiākeakumuhonua a me Piʻihonuaakalani, ua lawelawe ʻo ia i ko lāua makemake me ka hauʻoli a me ka haʻakei ʻole o kona naʻau. ʻOiai, ʻo Hanakahi ke kaulana ʻāina kaulana o ke aloaliʻi, ʻo kona kuleana ke aʻo ʻana i nā koa wiwoʻole a mākaukau, ka hōʻoia ʻana i ka mākaukau o nā pono kaua ma mua o ka hiki ʻana mai o ka hoapaio, a me ka hōʻoia ʻana i ka hauʻoli o ke aliʻi ʻaimoku ʻo Waiākeakumuhonua.
I kekahi lā, ua hiki mai ʻelua kānaka ʻo Kamiki lāua ʻo Makaʻiole ko lāua mau inoa. He mau keiki hoʻopāpā kēia no Kona Kai ʻŌpua i ka Laʻi. ʻO Kamiki ka hope o Makaʻiole; a ʻo Makaʻiole ka mua o Kamiki; he mau kāʻeʻaʻeʻa kaulana lāua i ko lāua ʻike kupuna. I ko Piʻihonuaakalani lohe ʻana no ko lāua hiki ʻana mai, ua komo ka makemake i loko ona e paio ʻo Hanakahi me lāua. No laila, ua hele ʻo ia i mua o Hanakahi me ka ʻōlelo, “E Hanakahi ē, ua hiki mai he ʻelua kānaka malihini. E hoʻopāpā ʻoe me lāua, no ka mea, ʻo ia ka hana koa kūpono.” Hōʻole ʻo Hanakahi i ka manaʻo o ke aliʻi, no ka mea, ua lohe a ʻike ʻo ia no ke kaulana o kēia mau kāʻeʻaʻeʻa ʻelua; he mau keiki piha ʻike i aʻo ʻia e ko lāua kupuna wahine ʻo Kauluhenuihihikoloiuka.




“He kiʻi kēia i kaha no ke ʻāʻumeʻume hakakā ʻana o Hilo Hanakahi, ko Hilo kaulana ʻāina, me nā keiki hoʻopāpā ʻelua o Kona, ʻo Kamiki lāua ʻo Makaʻiole. Hōʻike ʻia ma ke kiʻi ke kupanaha o ko Kamiki mā ʻike i ko lāua mau kūpuna āiwaiwa ʻo Kauluhenuihihikoloiuka lāua ʻo Kaʻohukolomaiilunaokalāʻau. He hōʻailona ka moʻolelo i hōʻike ʻia ma ua kiʻi nei i ka pōmaikaʻi e loaʻa i ke kanaka hoʻomanawanui e like me Hanakahi.” - na Kamalani Johnson